Laatste dag alweer

Vele eerste zullen de laatste zijn. Dus wij eindigen bij het begin.
Eén van de vijf-sterren-attracties in Ierland is het verleden, dat teruggaat tot het Stenen Tijdperk. Hoe het kan weet ik niet, maar die oeroude Stenen zijn onder de hoogveengrond verdwenen en met gras begroeid geraakt, zodat ze helemaal vergeten werden. Pas in 1699 was er een grootgrondbezitter die de wegen in zijn gebied wilde verbeteren en op zoek ging naar stenen voor de bestrating. Hij groef.... Sorry: zijn arbeiders groeven een gat in een heuvel en troffen er een bewerkte zwerfkei aan. Stop! zei de grootgrondbezitter, en dat is erg bijzonder. Bijna alle grootgrondbezitters zeggen in zo’n geval: niet zeuren, graven!
De heuvel bleek een enorme “tumulus” te bevatten, een grote ronde hoop stenen, door mensen opgestapeld over een holle ruimte. De ruimte heeft één toegang en drie nissen, in een soort kruisvorm. In de nissen lagen stoffelijke resten van verbrande doden, die helaas in de jaren na de ontdekking verloren zijn gegaan. Want na enige tijd was de ingehuurde antiquair wel klaar, en het interessante er af. Er werden elders stenen uitgehakt en op straat gelegd, en de tumulus met zijn geheimzinnig holte werd met rust gelaten, maar niet afgesloten, en zodoende verdwenen er dingen en werd er grafitti in de zandstenen keien gekerfd. Pas veel later, in de twintigste eeuw, werd er serieus onderzoek verricht. Dat leverde op veel vragen geen duidelijk antwoord.

Wat weten we wel:

- De holle ruimte is het eerst gebouwd, als een bijenkorf van enorme platte stenen die zo slim werden opgestapeld dat er een waterdicht geheel ontstond. Toen dat gebeurde, moesten we nog 500 jaar wachten voor dat de Egyptenaren aan de pyramiden begonnen. De ruimte is maar klein, ons groepje van 20 man paste er maar net in. We moesten door een 18 meter lange nauwe gang naar binnen. Er paste maar één persoon tegelijk doorheen, gebukt; als je een tas had, moest je die vóór je dragen want eventuele metalen gespen enz. zouden anders de stenen bekrassen. Met 200.000 bezoekers per jaar zou dat al snel veel schade opleveren.
- Op de kortste dag van het jaar schijnt de zon, als hij opkomt, exact in de ruimte, door de nauwe gang. De gang heeft als toegang, aan de buitenkant van de heuvel, twee openingen boven elkaar: de onderste is voor de mensen om naar binnen en naar buiten te gaan, de bovenste is uitsluitend voor die eerste zonnestralen op midwinterdag. De vloer van de gang leidt omhoog, zodanig dat het zonlicht vlak boven de vloer van de holle ruimte schijnt, bij je voeten. En dat duurt maar een kwartiertje. Om het grote moment mee te beleven, moest je dus ’s ochtends vroeg op Midwinterdag in het stikdonker naar binnen, en dan opzij gaan staan om het licht niet te blokkeren. Met maximaal een man of 20. En wachten, in het aardedonker. (Er is nu kunstlicht; de gids deed het uit. Je zag helemaal niets.) Dan kwam het zonlicht, als het tenminste niet zwaar bewolkt was. Het licht bestreek de vloer, aan je voeten, en viel een beetje in die ene nis. In enkele minuten nam het licht toe, en daarna weer af. Klaar, het werd weer helemaal donker. Op de tast weer naar buiten, waar het dan ochtend was geworden. De gids imiteerde het verschijnsel met wat slim geplaatste lampjes, en hij vertelde er bij. Erg imposant. Je kunt het ook in het echt meemaken. Dan moet je je inschrijven voor een loterij, waar jaarlijks zo’n 30.000 mensen aan meedoen; er worden 50 namen geloot en elk van deze 50 mensen mag iemand meebrengen. Hoe ze die 100 man in de ruimte proppen is me niet duidelijk. Ik vermoed dat je niet veel zult zien, en dan moet je ook nog goed weer treffen. In Ierland!
- De grote stenen wegen tonnen, en ze werden over een afstand van 80 km aangevoerd terwijl het wiel nog niet was uitgevonden. Drie mannen met houten hefbomen kunnen één zo’n steen in drie dagen één km verplaatsen. Rond de basis van de heuvel liggen er 97 als een soort mega stoeprand, maar er zitten er nog veel meer in de dak-constructie in de bult, in totaal zo’n 500. Daarnaast werden nog vele duizenden kleinere stenen aangevoerd; de hele bult weegt ongeveer 200.000 ton. Een aantal van de grote stenen zijn versierd met spiralen in patronen.
- Cement was onbekend; de stenen werden zo deskundig opgestapeld dat ze nu, na 5200 jaar, nog steeds waterdicht en muurvast op hun plaats zitten. Het is het oudste door mensen gebouwde overdekte bouwwerk ter wereld dat nog overeind staat. Duizend jaar ouder dan Stonehenge. De witte stenen van de façade aan de buitenkant zijn gerestaureerd (1962-1976), ze lagen er naast, al beweert de gids dat er niets is veranderd sinds de Steentijd.
- Er zijn méér van dit soort tumuli in de omgeving; een ervan krijgt licht door twee gangen: eenmaal in de nacht van de lente-nachtevening, en eenmaal in de herfst. De oriëntatie is uiteraard geen toeval. De gids vindt het een unieke prestatie om zo nauwkeurig te bouwen; ik denk dat je gewoon moet wachten tot het moment daar is en een paar paaltjes in de grond moet slaan voor de richting. Het volgende jaar zet je op die plekken houten steigers neer om de juiste hoogte boven het maaiveld te bepalen. Er is generaties lang aan deze “gang-graven” gebouwd, vooral aan de aanvoer van de grote keien. Dat kon gewoon beginnen terwijl de architect(en) (m/v) de oriëntatie voorbereidden.
- Ook buiten Ierland zijn gang-graven, o.a. in Bretagne, 400 km verderop. De stenen daar zijn net zo versierd met spiralen en andere decoraties. Ook daarvan weet niemand wat ze betekenen, al zijn er veel theorieën. Dus wie nog een onderwerp zoekt om op te promoveren...
- Het doel van de bouwwerken moet wel erg belangrijk zijn geweest voor de mensen die het werk deden. Het eiste een enorme investering in mankracht, terwijl er toch ook brood op de plank moest komen. De pyramiden konden worden gebouwd omdat de landbouw in het Nijldal erg veel oogst opleverde, zelfs twee maal per jaar. Tegelijk werden de Egyptenaren niet voortdurend lastig gevallen door invallen van oorlogszuchtige barbaren, wat in Mesopotamië wel gebeurde. In Babylon stonden ook kolossale bouwwerken, maar alles werd steeds weer vernield. In Ierland waren de omstandigheden veel minder voordelig. De mensen hielden in die tijd vee, en ze verbouwden misschien rogge. De meeste nederzettingen waren aan zee of aan rivieren. Ze aten schaal- en schelpdieren en allerlei noten (ook eikels); ze zullen ongetwijfeld vis hebben gevangen. Er woonden in heel Ierland nog geen 200.000 mensen. Toch bouwden ze letterlijk honderden megalitische monumenten, waarvan New Grange tot de grootste behoort.

Wat weten we niet:
- Waar het allemaal voor diende.

Nou, dat was het wel zo’n beetje. De auto weer in, naar het vliegveld, naar huis. Het overkomt ons niet vaak dat we terugkeren uit een land waar het nog méér regent dan in Nederland.
Wij groeten U, en danken U voor uw begrip.